थालनी

भनिन्छ, कनै कामं गर्न थाल्दा त्यो काम सफल हुनको लागि आफमा आत्मविश्वास चाहिन्छ। जहांसम्म महिला मक्ति आन्दोलनको करा छ, यहांनिर प्रायः मानिसहरूमा भ्रमहरू देखिन्छन भने विद्यमान समाजमा महिलाहरू दोस्रो दर्जामा पर्नुको प्रमख कारण नै तिनीहरू पुरूषहरू भन्दा कमजोर हुनु हो। यसैगरी तिनीहरू कम बुद्धिमान हुनाले तिनीहरूलाई सरक्षण दिन् पर्दछ। यस्तो धारणा प्रायः महिलाहरूमा नै पर्याप्त रूपमा पाइन्छ। यसरी जब महिलाहरू आफै हीनताबोधबाट ग्रसित हुन्छन् भने के उनीहरूले तन, मन, धन लगाएर महिला मुक्तिको लारि संघर्ष गर्न सक्लान् त A. फेरि महिलामक्ति आन्दोलन आफै एउटा पृथक आन्दोलन नभएर आम मेहनतकश जनताको वर्गीय मु्ति आन्दोलनसित जोडिएर आउ्ने आन्दोलन भएकोले यस्तो वर्गीय आन्दोलनमा महिलाहरूको सहभागितामा हास आयो भने के महिला मुक्ति आन्दोलन सफल होला त ? तसर्थ यो बभन जरूरी छ कि के महिलाहरू पुरूषहरू भन्दा साँच्चै कमजोर छन् ? यस लेखमा द्धन्दात्मक भौतिकवादी ऐतिहासिक दृष्टिकोणवाट यी प्रश्नका जवाफहरू दिन खोजिएको छ।

सैद्वान्तिक अवधारणा

मार्सवादीहरूले कनै पनि घटना वा मान्यतालाई सतही अरथात मनोगत किसिमले नलिएर त्यसलाई ऐतिहासिक विकासकरममा राखेर त्यस्तो मान्यता कुन सामाजिक-आथिं संरचनाको उपज हो भनेर विश्लेषण गर्नं खोज्छन्। तसर्थं यदि अहिले समाजको पितृसत्तात्मक संरचना अन्तगंत महिलाहरू निरीह, कमजोर, अचेतन हनपुगेका छन् भने त्यसबाट मुक्ती हुनको लारि सबभन्दा पहिले समस्याको जड खोज्न जरूरी हुन जान्छ। मार्र्सले चेतना र सामाजिक सम्वन्धका कुरा गर्दा मानिस चेतनशीलताबाट नबनेर उसको सामाजिक सम्बन्धबाट चेतनशीलता वन्न पुग्ददध भन्नु भएको थियो । तसर्थ पुरूषहरू भन्दा महिलाहरू कम चेतनशील हनु र निरीह बन्नुको पछाडि के भौतिक कारणहरू छन् महिला पुरूषबीचको सम्बन्धमा किन पुरूषवर्ग बढी सुविधाभोगी भएर जन्मन्छन महिला वरगको V हीनताको सोत के हो ? कतै जैविक रूपले अथांत् प्रकृतिले नै तिनीहरूलाईं ठगेको त होइन n. वा यो शोषणयुक्त पितृसत्तात्मक आार्थिंक संरचनाले नै तिनीहरूको स्थितिलाई तम पारिदिएको छ? यी यस्ता प्रश्नहरू हुन् जसको उत्तरले हामीलाई समस्याको गहिराईमा रन महत गर्दछन्। त्यसरी नै अकों ध्यान दिनुपरने सैदान्तिक कुरा यो हो कि के गभंधारण नै महिलाहरूको नियति हो ?अथांत महिलाहरू सन्तान जन्माउने जात भएकोले तिनीहरूको मुल्य नै सन्तान जन्माउनु मान् हो त २ त्यस्तै किन महिलाहरू बलात्कारको शिकार हुन पुगेका छन् कतै उनीहरूको जैविक सरचनाले नै त्यस्ता घटनाहरू निम्त्याएको हो तिनीहरू शारीरिक रूपमा वा नै कमजोर भएकोले हो वा यस्ता घटनाहरू घद्नुको पछाडि पंजीवादले निम्त्याएको २ अराजक प्रवत्ति नै कारक तत्व हो ?

यी प्रश्नहरू महिला मुक्ति आन्दोलनमा बारबार आडराख्ले गर्छन् रयी प्रश्नहरूमा यहांको प्तिकियावादी सत्ताले अनेकौ भ्रमहरू फैलाएर यथास्थिति अर्थांत महिला पुरूव बीचको असमानतालाई समर्थन गर्न र यथावत राख्न खोज्दछ। तसरथ यी प्रश्नहरूको जवाफ खोज्नु अति आवश्यक हुन गएको छ। वर्ग विभाजित समाजमा विशोषतपुंजीवादी समाजमा जहां रौ-रौंमा नाफाको हिसाब-किताब राख्न खोजिन्छ, त्यहाँ आफनै सन्तानभित्र छोरा र छोरीमा पनि भेदभाव राखिन्छ। संगै राखेर दाँंजेर कन बलियो कन कमजोर छ र र कुन जन्म्यो भने परिवारलाई नाफा हुन्छ भन्ने समेत सोच्चे गरिन्छ। साच्चै भन्ने हो भने महिला पुरूषलाई संगै राखेर दाॉज् मिल्दैन किनभने महिलाहरूको शरीरको संरचना र प्रूषको संरचना नै बेग्लाबेग्लै छ। महिलाहरूमा ओइस्टोजेन (Oestrogen) प्रोजेस्टोन A (Progestron) हर्मॉन (Hermone) हुन्छ जसले गरदां तिनीहरू जैविक दृष्टिकोणले बलिया हुन्छन्। तिनीहरूमा वाहिरी रोगका किटाणुहरूसित लडने शक्ति बढी हुन्छ। अतः महिलाहरू बच्चादेखि बुढेसकालसम्म वलिया हुन्छन्। तिनीहरूलाईं मुदुको रोगले कम सताउंछ। महिलाहरूमा बढी बोसो हने भएकोले तिनीहरूले आफनो शक्ति लामो समयसम्म संचय गर्न सक्छन्। तसर्थ तिनीहरूमा लामो समयसम्म काम गर्ने क्षमता हुन्छ।
पुरूषहरूको टेस्ट्रोस्टर्न (Testostern) हर्मोंनले गर्दा तिनीहरूको मांशपेशी बढी विकसित हुन्छ, जसले गर्दा तिनीहरूमा बढी भारी बोक्न सब्ने क्षमता हुन्छ। तिनीहरूको शरीर पनि महिलाहरूको शरीर भन्दा ठूलो र वजनमा पनि बढी तौल हुन्छ जसले गर्दा भौतिक रूपमा तिनीहरू बलिया हन्छन् य्यपि तिनीहरू जैविक रूपमा कमजोर छन्। तसर्थ बालकलाई बाल्यावस्थामा जोगाउन गाहो हुन्छ र बुढेसकालमा पनि तिनीहरूको आयु महिलाहरू भन्दा कम हुन्छ। तिनीहरूलाई छिटो नै मुदुको रोगले सताउछ। यसरी पुरूषहरू भौतिक रूपमा शक्तिशाली छन् भने महिलाहरू जैविक रूपमा शक्तिशाली छ़न। तसर्थ महिला र पुरूषका गुणहरू आलु र प्याजमा पाउने गुण जस्तै हो। आलुको आफ्नै स्वाद हुन्छ र गुण हुन्छ, प्याजमा आप्नै स्वाद हन्छ र गुण हुन्छ। ती दुबैलाई संगै राखेर दांज्नु मुख्याइ हुन्छ। बरू जसरी आलुर प्याजलाई संगै राखेर पकायो भने एक अर्काको गुणले परिपू्ति हुनाले स्वादिलो तरकारी बन्दद। त्यस्तै महिला र प्रूषको समागमले एक अर्काको गुण परिपूर्ति भएर तिनीहरूको सम्बन्धले नयां र अभ ओजपूर्ण सम्बन्धको रूपमा विकास गर्न पुर्दछ। यहांनेर बुभमनु पर्नं करा के छ भने पुरूषप्रधान देशमा विज्ञानको व्याख्या पनि पुरूषवर्गलाई फाइदा हुने तरिकाले गरिन्छ। तसर्थ शक्ति भन्ने शब्दको बह़पक्षलाई तेलाञ्जली दिएर खालि भौतिक शक्तिलाई मात्र शक्तिको रूपमा लिने गरेको देखिएकोले नि समाजमा महिलाहरूभन्दा पुरूषहरू बढी बलिया भने भ्रम पर्न गएको हो।

पुरुष र महिलाहरूका धीचमा फाटो ल्याउनमा प्जीवादी अर्थतन्ब्को विशोप हात क ब्ी फाटो ल्याएर समाजलाई अल्मल्याउनाले प्लमीपांतररूमाई र शारीरिक रूपमै कमजोर छन् भनेर तिनीहरूलाई अभ शौषण गर्नबहाना पाउछल। दोग तीन किसिमले फाइदा छ। पहिलो, एउटा लिगलारई कमजोर लिंग अर्थात महिचा तिनीहरूमा चाहिने भन्दा कमजोर र मत्धर ग्नें कोशिस गर्दंछन्। तेसो, एउटै माललाई फरक-फरक पारी परूपर आम मेहनतकश ्रमिक जनतालारई लिंगको आधारमा विभाजन गरेर मजदुर आन्दीलनमां बेच्च पाइरहन्छन् र दुवैको भिन्नतालाई बढी भन्दा बदी दवाएर देको र मत्थर धरीथरीका मागहरू बहढाउन खोज्छन्। जस्तै महिलाहरूलाई लिपिरिटक पाउडर गहनाग र महिलाहरूलाई बेच्न पाइरहन्छन् आदि बेच्च पाए भने पुरूषहरूलाई अत्तर, सेभिङ्ज लोसन, टाई आदिले विभषित चर्। एरे लुगाबार भिन्न भिन्नै डिजाइन पारेर महिला ग्राहकलाई र पुरूब ग्राहकलाई आकषिंत खोज्खन्। तिनीहरूको बेगलाबेगलै चाहनालाईं अभ बढाउनको लागि फॅशन शोकें कामहरू गरेर आपनो सामान बढी भन्दा बढी नाफामा बेच्न खोज्छन्। जम्ा
के पाठेघर नै महिलाहरुको कमजोरीको थलो हो ? महिलाहरूलाई कमजोर सावित गरने ऋममा प्रतिक्रियावादी पुरूषहरूले पाठेधरलारं पनि महिलाहरूको कमजोरीको श्रोत भनेर भ्रम फैलाउन खोज्छन । पाेघरको कारणसे महिलाहरूमा रजस्वला हुने, गर्भवती हुने हुनाले महिलाहरू गफा वस्नुपर्न, घरभित्र सीमित हुनुपने, गतिहीन हने, ेरै गहौ काम गर्न नहुने अनि आफूले निरन्तररूपले गदै आएको कामबाट क्षणिक समयको लांि विदा लिन्पर्ने आदि कराहरू अगाडि ल्याइन्छन्। अभ हाम्रो जस्तो सामन्ती सस्कारमा रजस्वलालाई अपवित्रताको संज्ञा दिएर छिः छिः र Sर. गनें पुग्दछन् यहासम्म कि मानव समाजलाई सृष्टि गर्ने गर्भधारणलाई समेत पाप मानेर चोखो गराउनतिर ला्छन्। बच्चा हुकाउने सम्पर्ण जिम्मा आमामा आउनाले पनि तिनीहरूमा आफूले गदै आएको काममा स्वाभाविक रूपमा हास आउछ जसले गर्दा पुरूषहरूसित प्रतिस्पर्धामा जान सक्षम हुबैनन्। यसरी महिलाहरू पछि पर्ने भएकाले पनि महिलाहरूमा प्रायः हीनताबोधको भावना आउने गर्दछ ।
तर यहांनिर बुभ्नुपर्नं करा केछ भने आदिम युगमा महिलाहरूको पाठेघरको शक्तिलाई अद्भुत शक्ति मानेर पुजा गर्दथे। त्यतिवेलाको मातृसत्तात्मक संरचनाको श्रोत नै यसमा थियो कि पुरूष एकातिर उत्पादन शक्तिको श्रोत मात्र नभएर मानब जातिलाईं सृष्टि गर्ने उत्पादक शक्तिको रूपमा लिइन्थ्यो। त्यस बेला बच्चा स्याहार सुसार गनं हुर्काउने आदि सबै काम सामूहिक किसिमले हने भएकोले गर्भवती हुंदा, बच्चा जन्मिदा महिलाहरूको काममा कहिले पनि बाधा आउदैनथ्यो। आफले गदै आएको उत्पादनमलक कामलाई चटवक छोड्नु प्दैनथ्यो। बच्चा हुकाउने सम्पूणं भार एउटैले लिनु पदैनय्यो। अभ महिलाहरूको प्रजनन शक्तिले नै मानव जातिमा अपरिहार्य रूपले चाहिने सामुदायिक सरचनाको विकास गरेको देखिन्छ। पशु र मनुष्यको प्रजनन र बच्चा हु्काउनमा एउटा काममा विशेष फरक देंबिन्छ। त्यो हो, मानव जातिलाई वच्चा हुकांउने समय धेरै ला्द्छ- गर्भभित्र र बाहिर। नौ, दश महिनासम्म पाठेघरमा बच्चा राखेर निकाल्दा अन्य जनावरको बच्चाको तुलनामा मानिसको बच्चा तुलनात्मक रूपमा ठूलो साइजको हुनाले ब्चा जन्माउनमा प्राय: तिनीहरूलाई अरू मानिसहरूको सहायता चाहिन्छ। बच्चा पाइसकेपछि पनि अन्य पशुका बच्चा जस्ता मनुष्यका बच्चा आफं खान, बरन र उठन सवदैनन्। करिब एक/ दुई वर्षप्छि मात्र बल्ल हिड्न डुल्ल थाल्छन। बिस्तारै बिरतारै आफैले खाना खान सिक्न थाल्छत्। मुलत: हामी सोच्े पाणी भएकोले हा्र भिदरीको थिकासको लागि त्यति लामो बाल्यावस्थाबाट गुजनु परेको हो। यति लामो प्रजनन समय रलामौ समयसम्म शिशु स्याहारमा समय लारने भएकोले नै महिलाहरूमा साम्दायिकताको भावना स्वतः बिकास हुन्छ। अनि यही साम्दायिक संरचनाभित्र तिनीहरूले ‘पुरूपहरूलाई सामुदायिक किसिमले बस्न सिकाए त्यतिबेला ज्न बेला आम मानवको उत्पादक शक्तिको एकदम न्यून अवस्था प्रकृतिकै डरलारदो शक्तिसित जुध्नको लारगि मनुष्यको साम्दायिक शक्ति बाहेक अरू र नभएको अवस्थामा महिलाहरूले यसरी आफ्नो समुदायलाईं एकत्रित राख्नमा ठूलों भूमिका निभाएको देखिन्छ। त्यही प्रजनन कार्य अहिलेको पंजीवादी संरचनामा आएर प्रत्येक महिलालाई घाॉंडो बन्न गएको छ। अब पाठेघर महिलाहरूको लागि शक्तिको श्रोत नभएर कमजोरीको स्रोत हुन गयो कारण, प्रजननको साम्दायिक स्वरूप भत्केर अब यो कार्य प्रत्येक परिवारभित्र – सीमित भएर यसको सम्पूर्ण अभिभारा घरभित्रका महिलाले एक्लै लिनु परेको छ। यसप्रकार प्रजनन कार्यर शिशु स्याहार गर्नें काममा लामो समयसम्म महिला एक्लै लाग्नु पर्दा एकातिर उनीहरूले गदं आएको उत्पादनमलक काममा ह्वास आउने भयो र अ्कॉतिर उनको सामाजिक जीवन पनि घरभित्रै कुण्ठित रहन गयो। त्यस अबधिभरि महिला आफ नो लोगनेमाथि भरपर्नु पर्नें भयो। यसले गर्दा पुरूष आफमा शक्तिशाली भएको भावनाको विकास हुन गयो भने महिलाहरूमा कमजोरी र हीनताबोधको भावना उत्पन्न हुन गयो। अभ त्यसमाथि महिलाले गर्ैं आएको घरको कामको कुनै मूल्य पनि भएन जसले गर्दां उनी आष्नै कामबाट अलगाव (Alienated) भावनाको शिकार हनु स्बाभाविक भयो। जसले गर्दा उनीहरूमा थप हीनभावनाको विकास हुन गएको देखिन्छ। के महिलाहर कमजोर भएकोले बलात्कारको शिकार भएका हुन्त ? वास्तवमा बलात्कार भन्ने प्रवृत्ति मानव समाजको विशेष उपज हो। यस्तो प्रवृत्ति पशु ससारमा छैन। मानव समाजमा पनि बलात्कार भन्ने घटनाहरू विशेष परिवेश र परिस्थितिको उपज भएर आएको, छ। अर्थात यो मानव इतिहासमा सधै रहिरहने प्रवृत्ति पनि होइन । बलात्कारको उत्पति विशेषगरी वर्ग विभाजित समाजसित उदय भएर आएको देखिवन्छ। वर्ग विभाजनको साथसाथै लिंगीय शोषणको उदय पनि दासयुगमा भएको देंबिन्छ। त्यो भन्दा अगाडिको युग अर्थांत् आदिम युगमा बलात्कार हुने वातावरण सिर्जना भएकै थिएन। सबै महिला सबै पुरूषको स्बेच्छामा सम्बन्ध हुने भएकोले यौनको अभाव हदैनथ्यो। तर दासयुगमा मालिक वर्गले दासवर्गलाई जबरजस्ती आफ्नो नियन्त्रणमा राख्ने र शोषण गर्ने ऋममा दासीहरूमाथि थप यौन शोषण गर्न पुगो र यसरी दासीहरू बलात्कारको शिकार हुन पुगे। तर हाल पुंजीवादी युगमा बलात्कारका घटनाहरू यति डरलागदो र व्यापक रूपमा फैलिइरहेका छन् कि वर्गीय विभाजनलाई समेत नाघेर अब कनै बेला कुनै व्यक्ति बलात्कारको शिकार हुन सम्ने अवस्था आइरहेको छ। पुँजीवादी अर्थतन्त्र अन्तर्गत घलियाले कमजोरलाई न्याँक्ने, धनीवर्गले गरीबमाथि जथाभावी शोषण रार्ने प्रवृत्तिहरू कायम रहन्छन्। तसर्थ पितृसत्तात्मक संरचनामा बलात्कार गार्नें प्रायः पुरूष हुन्छन् भने बलात्कत हनेचाहि महिला पर्दछन्। यच्यथि थिकसित देशहरूमा एकाधरूपमा पुरूषहरू पनि महिलाहरूबाट बलात्कत हन गएका चर्चाहरू पनि स्निने गर्दछन्।
वास्तवमा यौन सग्बन्ध पश् ससारमा खालि प्रजननको लागि मात्र गरिन्छ। तर ‘पानव समाजमा यस सग्बन्धको अभ गहिरो रूप हन्छ। परूष महिला बीचको सम्बन्ध प्रजननको लागि भन्दा पनि भावनात्मक ऐवयबद्रता, कार्यक्षेत्र ऐक्यबद्धता, लक्ष्यमा एकरूपताको प्रतीक हुनजान्छ जसले ग्दां एकअर्कलाई आनन्द, सन्तोष र उत्साहको अनुभूति प्राप्त गराइदिन्छ यो सम्बन्ध गहिरो र दिगो रहन्छ। तर मानिस एउटा श्रमजीवी प्राणी भएकोले उसदर प्रकतिलाई आपनो बसमा ल्याउने ऋममा आफ्ना आधारभत संवेग (Basic instincts लाई समेत नियन्नणमा राख्न सक्छ। तर किन मानिस आप्तो सभ्यतालाई तिलाञ्जली दिएर हिसक हन जान्छ र बलात्कार गर्नं पुग्छ ? वास्तवमा हिसा र बलात्कारका घटनाहः तब घदछन् जब मानिस-मानिस वीच तबेष, र्ष्यां, रिसइवीको भावना जन्मिन्छ। मानिस. मानिस बीचमा सौहार्दता र सहयोगको भावना नष्ट भएर अलगावको भावना विकसित हुन्छ तब यो प्रवृत्तिको जन्म एवं विकास हुन्छ। यस्तो परिस्थिति पुजीवादी अर्थतन्त्रे निम्त्याइरहेको छ। खासगरीकन धनी र गरिब बीचको बददै गएको भिन्नता, बददै गएको बेरोजगारी, उपभोक्ता संस्कृतिको तीब्र विकास र महिला पुरूष बीचको सम्बन्धलाई अभ भरष्ट र तनावग्रस्त गराउने काम पुंजीवादले गरिरहेको छ। यी सबै पुंजीवादी अर्थतन्नऋबे जन्माएका अराजकताका प्रतीक हुन्। यस्तो अर्थतन्रमा जहाँ धनीले गरिबलाई न्याँक् त्यस्तो अर्थतन्त्ले बलियो लिंग अर्थात प्रूषवर्गबाट निर्वल लिंग अर्थांत महिलावर्गमाथि हुने हिंसात्मक बलात्कारलाई अस्वाभाविक मानिदैन । पँंजीवादको सबभन्दा डरलाग्दो प्रवृत्ति यसमा छ कि उसले नाफा कमाउने नाममा विद्यमान महिला-पुरूष बीचको असन्त्ष्टिको भावनालाइ समेत अश्लील साहित्यको माध्यमबाट यौन तप्तिलाई उत्तेजित पारेर बजारम बेच्छ। एकातिर पुरूषहरूको यौनतप्तिलाईं उत्तेजित पारेर त्यसमा नै उसको पहिचान शक्तिको प्रतीक बनाउन खोज्छ भने अकोतिर महिलालाई विज्ञापनको साधन र यौनको साधनको रूपमा प्रस्तुत गर्नं पुग्दछ। यसको परिणाम बलात्कारका घटनाहरू बढदै गएको हामी देख्दछौ ।
R जहासम्म महिलाहरू शारीरिक रूपले कमजोर भएकै कारणले उनीहरू बलात्कारको
शिकार हुन पुग्दछन् भन्ने कुरा छ त्यो एकदम गलत कुरा हो। यसलाई बुभ्नका लारग बलात्कारका घटना प्रकृयालाई बुभ्नु जरूरी हुन्छ। सर्वप्रथम त बलात्कार प्रायः परिचित व्यक्तिहरूबाट नै हुन्छ। अनेकौ लोभ लालच देखाएर ढांटछल गरेर, फकाई-फलाईं गरेर र आश्वासन दिएर बलात्कार गरिन्छ। दोसो अपरिचित व्यक्तिहरूले हिंसात्मक चीज देखाएर जबरजस्ती गर्न खोज्छन्। नत्र भने कुनै परिचित पुरूष एक्लैले बिना हातहतियार आफै बलको भरमा कुनै अपरिचित महिलामाथि बलात्कार गरेको कमै मात्र सन्न पाइन्छ। बलात्कारमा फस्ने महिलाहरू आफू कमजोर नभएर आफलाईं यौन सम्बन्धी केही ज़ान नभएको र आफूले चिनेको आधारमा पूरा विश्वास गारेकै कारणले फसेका हुन्छन्। तसर्थ यस्ता घटनाहरूबाट केही हदसम्म बच्चको लांि यौन जञान हुनु जरूरी छ।त यसबाट दीर्घकालसम्म अर्थांत स्थायी रूपमा वच्को लागि त पुंजीवादकै अन्त्य हुनु पर्छ तसर्थ महिला वर्ामाथि हुने बलात्कार तिनीहरूको शारीरिक अवस्था कमजोर भएकोबे नभएर वि्यमान पुंजीवादी संस्कृतिले हो। जब वर्गीय शोषण र लिंगीय शोषणको अन्त हन् तब कसंैले कसंमाथि जबरजसी गल्प्नं पयरि नैउतपन्न तवैन चाहे तो पैराकों बलले जबरजस्ती गनें क्रा होस्बा यौनको आधारणा जबरजसीको करा होस। यस्तो बगरहित समाज साम्यवादमा मान हासिल गर्न सकिन्छ। त्यतिखेर परूष र महिलाहरूको सम्बन्व आवारभूत सबवेग (Instinct) को आधारमा नभएर सचेत किसिमले वैचारिक ऐक्यबबताको आधारमा, भावनात्मक प्रेमको आथारमा हुन जान्छ। जुन रम्बन्ध दिगों र बलियो हन जान्छ। क महिलाहर कामबाट कमजोर भएका हुन्त? वास्तवमा प्राय: महिलाहरू आफैलाई कमजोर ठान्ने गर्छन् र उनीहरूलाई एक प्रकारको हीनताबोधले सताइरहेको हुन्छ। यस्तो हुनुमा उनीहरूको भौतिक परिवेश प्रूषहरूको दांजोमा कमजोर हुनुमा छ। पुरूष प्रधान देशमा परूषहरूलाई नै मलतः उत्पादक शक्तिको रूपमा मान्ने गरिन्द। तसरथ प्ांको धनसम्पत्ति पनि उनीहरूकै नाममा जान्छ। महिलाहरूलाई सिर्फ तिनीहरूले कमाएको सम्पत्ति संरक्षित गर्न पुख्यौली धनलाई निरन्तरता दिनको लारि बच्चा जन्माउने अर्थात् छोरा जन्माउने साधनको रूपमा लिने गरिन्छ। तसर्थ उनीहरू जिन्दगीभर पराश्रित (Dependent) भएर बांच्नुपर्ने हन्छ। सानैदेखि बुढेसकालसम्म महिलाहंरू अभावै अभावमा बाँच्छन्। आमाको काखबाट उनीहरू छिटै पाखामा पर्नु पर्दछ। कारण, उनीहरूलाई छिटै दुध खानबाट वज्चित गरिन्छ। मीठो खानाको मात्रामा पनि छोराको दॉजोमा कम ख्ाइन्छ, शिक्षा, स्वास्थ्य उपचार तथा सीप हासिल गर्ने क्रामा पनि कम लगानी गरिन्छ। एकातिर महिलाहरूले घरभित्र गर्ने कामको कुनै मूल्य हुदैन भने अकांतिर उनीहरूलाई सकभर घर वाहिर काम गर्ने अबसर नै दिइदैन, काम गर्न पाइहाले पनि पुरूषलाई दिइने बराबरको ज्याला दिइदैन। अर्काको भित्ता टाल्ले जात भनेर परिवारले महिलाहरूको लारि त्यति लगानी गरदैनन जति परूषहरूको लागि गर्दछन्। विवाहित भएपछि पनि महिलाहरूको जीवन आफ्नो वशमा हदैन । उनको, पतिको बानी व्यवहारमा भरपर्दछन । बाल्यकालदेखिको आफ्नो इतिहासलाई बिर्सेर पतिको घरमा नयां सम्बन्ध स्थापना गर्न पुर्दा त्यहां उनको स्थिति स्वभावैले नाजुक हुन पुग्दछ। यसरी अभावमा बाँच्नुपर्ने महिलाहरूको जीवन घरभित्ै कुण्ीत भएर बस्नु परेको अबस्थाले गदां तिनीहरूमा स्वभावतः हीनताबोधको भावना उत्पन्न हुन्छ र आफ कमजोर भएको महशुस गर्न पुरदछन्।
वास्तवमा महिला शारीरिक रूपमा कमजोर लिंग हो भन्ने करा एकदम आधारहीन करा हो। तिनीहरू निर्बल, निरीह र कमजोर भएको कारण वास्तवमा समाजको यही विद्यमान पितृसत्तात्मक संरचना हो। पितृसत्तात्मक समाजको जग नै विद्यमान परिवारको सरचनाले बनाइदिएको छ। जुन व्यक्तिगत धनसम्पत्ति थुपार्नेंवा भएको सम्पत्तिलाई जोगाउने लक्ष्यले अभिप्रेरित छ। पितसत्तात्मक समाजको विशेषता नै यसमा छ कि यहाँ प्रत्येक परिवारको सम्पत्त त्यस परिवारका छोराहरूको माध्यमबाट संरक्षित गरिन्छ। यसले गरदां महिलाहरू त्यस सम्पतिको उत्तराधिकारी जन्माउने साधनको रूपमा सीमित हुन जान्छन्। यस अर्थमा पुरूषहरूको पहिचान उनीहरूको आप्नो पुख्यौली सम्पत्तिमाथि कति धन थपियो वा कति धन उनीहरूको हातमा छ भन्ने आधारमा हुन्छ अर्थांत उनीहरूको उत्पादनको शक्तिको आधारमा तिनीहरूलाई मूल्यांकन रारिन्छ। जबकि माहिलाहरूको पहिचान उनीहरूको प्रजनन शक्तिको आधारमा मूल्यांकन गरिन्छ। उनीहरू आमा मात्र भएर नपगी छोरा जन्माउने आमाको हूपमा स्थापित हनुपर्ने वाध्यता आउछ। जबकि छोरा महिलाको प्रजनन कोापमा एकातिर प्रूषहरूमा छोरा वा धोरी जन्माउने बीउ हुन्छ भने महिलाहरूमा छोरी जन्माउन मात्र जन्माउने उनीहरूको वशको करा होइ़न। पुरूप कोष हुन्छ। अतः प्रूषहरूबाट छोरा जन्माउन वीउ पाएमा मात्र महिलाले छोरा जन्माउन सक्छिन् नत्र भने छोरी नै जन्मिन्छ । यसरी छोरा जन्माउनेमा पुरूषहरूके हात भएता पनि जब पलीले छोरा जन्माउदिन, त्यसको सम्प्ण दोष पल्ीले नै लिनु परेको देखिन्छ यसरी – जीव विज्ञानलाइ समेत यो पुरूष प्रधान समाजले अन्धकारमा राखेर महिलाहरूलाई सम्परण तसरथ जबसम्म पैत्क सम्पत्तिमाथि महिलाहरूले पनि समान अधिकार पाउंदैनन दोष थुपानं खोज्दद्। तबसम्म उनीहरू आपनो माइती र पतिको घरमा निरीह र कमजोर भएर बस्नुपरने हन्छ! महिलाहरू साट्चिकै कमजोर छन् वा छैनन् भनेर वुभनको लागि इतिहासमा युद्रमा युदमा महिलाहरु महिलाहरूको कस्तो भूमिका रहंदै आएको छ त्यो हेर्न जरूरी छ हालको परिवेशमा र युदमा कस्तो सहभागिता हंदै आएको छ भनेर हेर्न जरूरी छ। जसरी पशु संसारमा गर्भवती पशु वा बच्चा भएका माउहरूले शिकार गर्न छोडदैनन, आफ्ना प्रतिद्धन्दीहरूसित लडन खोबनैन् त्यसरी नै महिलाहरूले पनि आपनो पाठेघरको कारणले संघर्षवाट विमुख भएको देखिन्न। कनै कुनै युद्बमा त आमाले आफनो बच्चालाई पिठ्युमा बोकेर लडाई लडेको उदाहरणहरू पनिंद्छन्। भारतमा भांसी भन्ने ठाउंकी रानीले त्यहाँ आऋमण गर्न आएको ब्रिटिस फौजसित आफनो बालकलाई पिठ्युमा बोकेर घोडामा चढी अन्तिमसम्म युद्द गरिन्। नेपालको इतिहासमा सुगौली सन्धि हुनु अगाडि नालापानी भन्ने ठाउँमा नेपाली र ब्रिटिसहरूवीच भएको लडाइमा नेपाली महिलाहरूले बहादुरीपर्वक लडेको करा इतिहासमा उल्लेख छ । त्यस्तै फ्रान्सको पेरिस कम्युनको युद्धमा त्यहाॉका मजदुर महिलाहरू ऋान्तिमा होमिएका थिए। भियतनाम, चीन र रूसमा महिलाहरूको सहभागिता नभएको भए त्यहाँको ऋानत्ति त्यति छिटो सम्पन्न हुन सक्दैनथ्यो। पेरूमा साइनिङ्ग पाथ अर्थात माओवादी कम्यनिष्टहरूद्वारा संचालित सशस्त्र संघर्षमा महिलाहरू पनि अग्रपंक्तिमा उभिएर युद्व लडिरहेका छन्। उनीहरूको ज्भारूपनबाट अमेरिका पनि तर्संन पुगेको छ। २०४६ सालको जनआन्दौोलनमा महिलाहरूको सकिय भमिकालाई यहाँका आम जनताले देखेकै करा हो। त्यस आन्दोलनमा विशेष गरी ललितपुरका किसान महिलाहरूको बहादुरीपूर्ण सहभारगिता प्शंसनीय रह्यो। यसले पनि पुष्ट गर्छ कि महिलाहरू कमजोर छैनन् । कमजोरीकै करा गर्ने हो भने हामी मानवजाति कतिपय जनावरहरूको अगाडि कमजोर छौ। तर हामी श्रम गर्ने प्राणी भएकोले हामी हाम्र जैविक शक्तिभन्दा पनि यति धेरै शक्तिशाली छौ कि हामीले यो संसारलाई डोऱ्याइराखेका छौ। यति मात्र नभएर हामी अन्तरी्मा पुगेर अरू ग्रहहरूको अध्यन समेत गर्न प्मिराखेका छौं। तसर्थं मानव जातिलाई उसको जैविक संरचनाको आधारमा बालियो वा कमजोर भनेर लाञ्छना लगाउनु नै मानवजातिलाईं पुन: पशु संसारमा फर्काउने काम हुन्न र?

उपसहार

यो वर्गीय समाजमा कोही बलवान वा कमजोर हनु भनेको पनि वर्गीय र लिंगीय आधारमा हंदोरेछ। हनेखाने परिबारमा कनै लोने मानिस अपाड़ किन नहोस, रोगी किन नहोस् तर उसलाई यो सामन्ती र पंजीवादी संरचनाले बलियो नै बनाउंदो रहेछ। जब कि सवंहारा वर्गका महिलाहरू जतिसुकै हष्टपुष्ट र बलियो देखिवए तापनि उनीहरूको हातमा कौडिसम्म नहंदा कमजोर र ‘हेला गर्न लायक’ नै हंदारहेछन ।
महिला वर्गंभित्रको कति कमजोर भन्ने करा पनि वर्ग सापेक्षित हैंदो रहेछ । प्राय: घरानिया परिवारका महिलाहरू जो गृहिणी भएर पराश्रयको जिन्दगी विताइरहेका छन्। तिनीहरूले बढी हीनताको भावना र आफ कमजोर भएको मनस्थिति बोंकिराखेका हन्छन्। जबकि सर्वहारा वर्गमा जहाँ लोग्ने र स्वास्नी दुवैले आफ्नो श्रम बेचेर खान पर्दछ, त्यस वर्गका परिश्रमी महिलाहरूमा न हीनताबोध हन्छ न तिनीहरू आफलाईं कमजोर नै ठान्दछन्। यस्तो हुनुको पछाडि घरायसी काममा लागेका महिलाहरू सम्पत्तिवान भए तापनि तिनीहरूले त्यो सम्पत्ति आपनै हैसियतले आर्जन नगरिकन आफ्ना श्रीमान, बाबु, छोराको माध्यमबाट मात्र उपभोग गर्न पाउंछन । तसर्थ तिनीहरू परूषहरूमाथि प्रै आश्रित हुन्छन्। जबकि श्रमजीवी महिलाहरूले सम्पत्ति आफै कमाउने भएकोले आफनौ जिन्दगी माथि उनीहरूको वश हुन्छ। तसरथ विवाहको मामलामा पनि यदि तिनीहरूलाई आफनो लोग्नेहरूको व्यवहार मन परेन भने लोग्नेबाट अलग हन हिच्िचाउंदैनन्। जबकि घरानिया गृहस्थ महिलाहरूले त्यस्तो कदम लिने आँट गर्न सक्दैनन् ।
तसर्थ महिलाहरू तब बलिया हुन्छन् जब तिनीहरू उत्पादन प्रणालीमा भाग लिन पुन्छन्। जब तिनीहरू सामाजिक श्रममा ऋरियाशील हन पु्छन् र जब तिनीहरूको हातमा उत्पादनका साधन हुन्छन्। तर यस्ता आधारभूत कराहरू लुकाउनका लारि विद्यमान शोषणयुक्त वर्गं र सत्ताले आम मेहनतकश जनतालाई विशेषगरी श्रमजीवी महिलाहरूलाई तिनीहरू समाजमा तल परेको कारण नै तिनीहरूको शारीरिक बनावटबाट भएको हो भनेर भ्रम दिन खोजिराखेको छ।
तसर्थ हाम्रो कमजोरीको श्रोत नै यो शोषणयुक्त राज्यसत्ता हो जसले महिलाहरूलाई सम्पत्ति विहीन बनाएको छ। जसले आम मेहनतकश जनतालाई उत्पादनको साधनबाट वञ्चित गरेको छ। जबसम्म शोषणरहित राज्यसत्ता आउदैन तबसम्म महिलाहरूको स्थिति र आम मेहनतकश जनताको स्थिति कमजोर नै रहनेछ। यस्तो व्यवस्था वर्गहीन साम्यवादमा मात्र सम्भव हुन्छ। तर त्यस व्यवस्थासम्म पुरनको लांगि त्यस समाजको उत्पादन शक्ति घेरै विकास हुनु जरूरी छ। त्यो लक्य प्राप्त गर्नंको लागि हामी पहिले नौलो जनवादको लागि लडन् पर्दंछ। किनभने नौलो जनवादको आर्थिक आधार नै ‘जसको जोत उसको पोत’ हो। त्यस्तै महिला र प्रूषबीचको सम्बन्धमा यस व्यवस्थाले महिलाहरूलाई पनि पुरूष सरह सम्पत्तिमा समान अधिकार दिन्छ। अभ् महिलाहरूको उपेकषित स्थितिलाईं उकास्नको लारगि तिनीहरूलाई विशेष सहलियत दिन्छ। यसरी यो व्यवस्था अन्तर्गत आम काम गर्ने जनतालाई उत्पादनका साधनमाथि उनीहरूको स्वामित्व कायम गर्नं पाउंदा तिनीहरूको उत्पादन शक्ति बद्नेछ। यसले समाजवादी र साम्यवादी व्यवस्थाको लांि बलियो जग बनाइदिन्छ।
यसरी के देखिन्छ भने प्रतिकियावादी वर्गले फिजाएको भरमलाईं चिदं हामीले हामी माथि भएको शोषणलाई शक्तिको रूपमा प्योंग गरेर यो शोषणयुक्त पितृसत्तालाईं फालेर नौलो जनवाद प्राप्तिको लारि स्ंघषं गनुं नै आाजको मांग बन्न गएको छ।

(महिला ध्वनि, अने.म. संघ एकता राष्टिय सम्मेलन तयारी समितिको मुखपत्र, पर्णाष- ३, २०५१ मा प्रकाशित)
मार्क्सवाद र महिला मुकति।