-न्हन्सला यन्म

न्िश्वभरका कम्यन्ुिष्ट पािीन्भत्र न्िन्भटि न्िषय र पररिेशमा अटतरसङघषषअत्यटतैपेन्िलो ढङगलेहुिे
गरेकोपाइटछ । िाहेत्यो िीिको क्रान्टत होस, ्िाहेरूसको िा जमषिकोिैन्कििहोस्।दईुलाइि सङ्घषषका
बेला मन्हलाहरुलेपािीलाई िैज्ञान्िक र सिषहाराकृत बिाउिका लान्ग हुिेबहसहरुमा सन्क्रय सहभान्गता
जिाएको पाइटछ । सापेक्षता र न्िरपेक्षताको सही मल्ूयाङ्कि गदैपरूुष र मन्हलाबीिको अटतरसङ्घषषर
समग्र िैिाररक सङघषषमा सधैसत्यकोपन्छ लागेको पाइटछ ।
रूस, िीि र जमषिका कम्यन्ुिस्ि पािीन्भत्र पन्ि न्िन्भटि समयमा अटतरसङ्घषषिन्कष एको पाइटछ । ती
देशका कम्यन्ुिस्ि पान्िषन्भत्र पन्ि थप्रुैमन्हलाहरु न्थए । पािीन्भत्रको अटतरसङ्घषषमा प्रत्यक्ष भाग न्लई
तान्कष क बहस गिेमन्हला हुि्जमषिीकी रोजा लक्जम्बगष। उिलेआत्मन्िर्षय र आटतररक जििादको
अन्धकारका पक्षमा बहस गरेकी न्थइि्। रोजालेआत्मन्िर्षय र आटतररक जििादको न्िषयलाई न्लएर
लेन्ििको अन्त के न्टियताका न्िरुद्ध कडा आलोििा गरेकी न्थइि्। यस्तैरान्रियताको प्रश्नमा पन्ि उिले
आफ्िा कुराहरु जोडदार ढंगलेराख्िेगन्थषि्।
रोजालेजातीय न्हसाबलेिेतिालाई साँघरुो बिाउिेहुिालेिगीय प्रश्नलाई जोड न्दएर सङ्घीयतामा जािपुिे
मत राखेकी न्थइि्। जातीय प्रश्नभटदा िगीय प्रश्न प्रमखु भएको भटदैपछान्ड िहिेर सङघषषगरररन्हि्। जब
िीिमा सांस्कृन्तक क्रान्टतको सरुुआत भयो त्यससँगैउिी पन्ि सािषजन्िक न्हसाबलेराजिीन्तमा प्रिेश
गरेकी हुि्। त्यसभटदा अगान्ड उिलाई सािषजन्िक कायषक्रमहरुमा भाग न्लिबाि रोक लगाइएको न्थयो ।
च्याङन्िङको प्रत्यक्ष लडाइँदेङ स्याओ न्पङ र न्लउ सािो िीसँग परेको न्थयो । न्िशेषगरी सांस्कृन्तक
क्षेत्रमा देड र न्लउलेल्याएको बजुषिुा संस्कृन्तका न्िरुद्ध सिषहारा संस्कृन्तलाई स्थान्पत गिषपुछषभटदैउिी
अगान्ड आएकी न्थइि्। माओको न्िधिपन्छ च्याङन्िङलेमाओको न्ििारलाई दह्रोसँग आत्मसात गदै
अगान्ड बन्ढि्। उिलेसही न्ििारको िकालत गदैपािीन्भत्र िलेको दईुलाइि सङ्घषषमा कहीँपन्ि
आत्मसमपषर् गरेको पाइँदैि ।
यो त भयो अटतराषन्रिय कम्यन्ुिस्ि आटदोलिमादेखापरेका अटतरसङ्घषषर मन्हलाहरुको सहभान्गता। अब
िेपाली कम्यन्ुिस्ि आटदोलिन्भत्रको कुरा गरौ । िेपालको कम्यन्ुिस्ि पािीन्भत्र पन्ि ठूल्ठूला
अटतरसङ्घषषहरु भएका छि्। यस्तैहाम्रोपािी माओिादीन्भत्रपन्ि यद्धु को बेला अन्त के टिीयताका न्िरुद्ध
बाबरुाम भट्टराईलेपेश गरेको १३ र १४ बँदुेप्रस्ताि न्हन्सलालेउक्साएर गरेको भटदैमलाई पन्ि कारबाही

गररएको न्थयो । यो कुरामा म सहमत न्थइि्। न्किभिेम मान्थ न्ििारको आधारमा कारिाही गररएको
न्थएि। मख्ुयतःपािीको मख्ुय िेतत्ृि राजिीन्तक िभएकोलेमन्हलालाई टयन्ूिकरर् गिषको लान्ग कारिाही
गररएको न्थयो । अन्हलेपन्ि पािी सरकारमा छ ।
िेतत्ृिलाई सजक बिाउिेकाम गदन्षथि्। उिी न्ििारको लडाइमा लेन्ििसग प्रत्यक्ष रूपमा तकर गिषसक्िे
क्षमता राख्दन्थि्। लेन्ििको कायाषसैन्तको न्िषयमा कुरा उठाउिेन्हम्मत पन्हलोपिक रोजालेगरेकी न्थइि्
। त्यसैगरी रूसकी अलेक्जेटडा कोलोटताइकोपन्ि अटतरसङ्घषषको बेला आफ्िा न्ििारहरू राख्ििडराउिे
एक जझुारू मन्हला हुि। धिी र न्शन्क्षत ‘पररिारबाि आएकी उिलेआटतररक जििाद र मन्हला
परूुषबीिको सम्बटधलाई न्लएर पािीन्भत्र ठूलैबहस िलाएकी न्थइि्।
यरुोपमैपन्हलो मन्हला मटत्री बन्िसके की कोलोटताइलाई पािीन्भत्र अटतरसङ्घषषिन्लरहेको बेला ििेको
राजदतू बिाएर पठाइयो । त्यसो गिषकुो पछान्ड उिलाई राजिीन्तबाि किाउिुन्थयो ।
यसैगरी िीिमा च्याङन्िङलेपन्ि थप्रुैअटतरसङ्घषषका पीडाहरु झेल्िपुरेको न्थयो । माओसँग न्ििाह गिषु
अगान्ड राजिीन्तमा आउिबाि रोक्िका लान्ग त्यहाँको कम्यन्ुिष्ट पािीलेन्िन्भटि सतषहरु तेस्याषएका न्थए।
तरपन्ि च्याङन्िङलेबाबरुाम भट्टराई प्रधािमटत्री हुिहुुटछ तर बाबरुामलाई भटदा बढी मलाई अत्यटतैतल
झरेर गालीगलौज गिेगरेको न्िन्भटि पत्रपन्त्रकामाफषत्आउिेगरेको छ । मसँग सम्बन्टधत िभएका
कुराहरुलाईपन्ि मसँग जोडेरल्याउिेगररएको छ । यसो गिषकुोपछान्ड राजिीन्तक कारर् छ। राजिीन्तबाि
न्ििन्लत गराउि र िेतत्ृिबाि बाइकि गराउिका लान्ग मलाई तारो बिाइएको छ । अिािश्यक रुपमा
आन्थषक कुरासँग जोडेर हतोत्सायी गिषखोन्जएको छ । तर, मलाई यी कुराहरुलेअझैबन्लयो बिाएको छ
। राजिीन्तमा अझ मजबतु ढङ्गलेअगान्ड आउि प्रेररत गरेको छ । पािीन्भत्र िलेको अटतरसङ्घषषको
फाइदाउठाउँदैप्रन्तन्क्रयािादी खेमाका कन्तपय माटछेहरूलेराजिीन्तबािन्िप्लाउिका लान्ग कपोकन्ल्पत
ढङ्गले’कू’ प्रिार गिेगररएको छ । प्रन्तगामीहरूको कुराबाि साथीहरु कन्हलेकहीं तरङ्गीत हुिेगरेको
पाइटछ । अन्हलेबजारमा मेरो ििाषखबुैछ ।
अन्हलेमात्रहोइि, यद्धु को बेलापन्ि अटतरसङ्घषषन्िकैपेन्िलोहुिेगदषथ्यो । त्यो बेलापािीन्भत्रदेन्खएको
अन्त के न्टियता न्िरूद्ध सङ्घषषगदाषमैलेठूलैमल्ूय िकुाउिुपरेको न्थयो रोल्पाको फुन्टिबाङ बैठकमा
बसेको के टिीय सन्मन्त बैठकमा बेसरी रोएको न्थएँ। पािी र क्रान्टतका लान्ग हामी मररमेिेर लागेका न्थयौ
तर हामीलाई िैन्कि बारम्बार खेन्दँदैछ ? सधैभरी अटतरसङ्घषषको के टि प्रिण्ड भसेज बाबरुाम हुि
आउँथ्यो । सबैसाथीहरु हामीमान्थ खन्िटथे। त्यसपन्छ लाभाङ बैठकलेहामीलाई कारबाही गटयो । तर,
मलाई त्यसबेला भिेकुिैन्िटता लागेि । हाँसीहाँसी म बैठकबाि बान्हररएँ। फुन्टिबाङमा रोएको र

लाभाङमाहाँसेको कुरालाई अन्ल बढी खोतले। फुन्टिबाङमा भािकु भएको न्थएन्किकी त्यसबेला मलाई
न्कि यस्तो भयो भटिेकुरा म र हामीलाई प्रधाि बिाएर सोिे। फुन्टििाङमा रूिबाि रोक्ि खोज्दाखोज्दै
पन्ि रोएँ। तर, फे रर त्यही न्िषयलाई िैलाभाङ आउँदा राजिीन्तक रूपमा न्लएँर त्यही रुपमा व्याख्या गरें
। यसलाई मैलेन्ििारको लडाइँको रुपमा न्लएँर त्यसरी िैबझुै। िास्तिमा आलोििा गदाषरोएकी म
न्ििारकै आधारमा कारबाही गदाष हाँसेकी न्थए। म कारबाहीपन्छ न्कि हाँसेभटदा िास्तिमा मैले
अटतरसङ्घषषको प्रिन्ृिलाई बझुेको न्थइिँ। तर, मैलेअटतरसङ्घषषमा सङ्घषषगदैजाँदा धेरैकुरा बझुै। फे रर
त्यहाँन्ििारको सङ्घषषकम र अटयखालेसङ्घषषबढी भएकोपाए। त्यसकारर् अटतरसङ्घषषमा कम्यन्ुिष्ट
पािीहरु न्कि फे न्लयर हुटछि्भटिेकुराको अिभुतू गरें। अटतरसङ्घषषिैिाररक धरातलमा िहुिेहुदँा पन्ि
न्िन्भटिदेशका कम्यन्ुिस्िपािीहरुिुक्रािुक्रा भएकाइन्तहास छि्। कम्यन्ुिस्िपािीन्भत्रन्ििारको लडाइँमा
न्िन्धलेन्िषेध गिेगरेको पाइटछ । आटतररक जििाद िपाएकैकारर् कम्यन्ुिस्ि पािीन्भत्र अटतरसङ्घषष
िन्कष िे गरेको छ । रान्रिय र अटतरान्रिय रुपमा कम्यन्ुिस्ि पािीन्भत्र समाजमा देन्खिेहरेक न्िम्ब
प्रन्तन्िम्बहरुको अिशेषन्िरूद्ध सङ्घषषगिषपुरेको छ । बाबरुामलाई १३ र ४ बँदुेफरक मत पेश गरेकैकारर्
कारबाही गररयो भिेमलाई उहाँको श्रीमती भएकैकारर् एक्काइसौ शताब्दीको सती पठाउिेकाम गररयो
। त्यहाँमलाई कारबाही गिेकुिैआधार न्थएि । तर पन्ि ममान्थ बाबरुामलाई उकासेको आरोप लगाई
कारबाही गररयो । कारबाहीको बेला मैलेअध्ययिलाई अन्ल बढाएँ। त्यसलेमलाई िैिाररक रुपमा मान्थ
उठाउि मद्दत गरेछ । जिु कुरा म ििुबाङ बैठकमा बोल्दा साथीहरुलेमलाई गहि कुरा उठाएको बताएका
न्थए ।
बाबरुामलाई जिु कुरामा कारबाही गररएको न्थयो । पन्छ फे रर ििुबाङ बैठकसम्म आउँदा उहाँलेउठाएको
न्िषय िैपािीको आन्धकारी कायषिीन्त बटयो । त्यसपन्छ शान्टत र संन्िधािको बािोहुदँैपािी अगान्ड बढ्िे
कायषन्दशा तय भयो । कारबाहीलाई मैलेन्ििारको द्वटद्विादका रुपमा न्लएँ।
न्ििारमा मन्हलाहरु छलफल गदिैि्भटिेकुरालाई तोड्दैमैलेकाठमाडौको भकृुिी मण्डपमा पािीले
आयोजिा गरेको प्रन्शक्षर्मा िैिाररक बहस गिषका लान्ग समय माग गरेकी न्थएँतर मलाई समय न्दइएि
। त्यसपन्छ मैलेसाथीहरूसन्हत त्यही न्ििोह गरेंर आटतररक जििाद न्जटदािाद भटदैबान्हर न्िन्स्कएँ।
त्यसपन्छ मलाई धेरैकायषकताषहरुलेसाथ न्दएर प्रन्शक्षर् हलबाि बान्हर न्िन्स्कएँ।
पािीमा अटतरसङ्घषषिन्कष एको बेला आटतररक जििादको न्िषयलाई उठाएर बोल्िुिािििु कुरा न्थएि
। परूुष-परूुष बीिमा अटतरसङ्घषष रबरको फुिबलको न्हसाबलेहुटछ भिे मन्हला-मन्हलाबीिको
अटतरसङ्घषषकाँिको बलजस्तो हुटछ । परूुष-परूुषबीि हुिेअटतरसङ्घषषन्ििारको आधारमा हुटछ भिे

मन्हला-मन्हलाबीि हुिेन्ििारको संघषषफरक मत राख्िेन्िन्िकैव्यन्िमापररर्त हुि जाटछ । त्यसकारर्
पन्ि मन्हलाहरुबीि िैिाररक अटतरसङ्घषषएकदमैकम हुिेगरेको पाइटछ । तर पन्ि मैलेसही न्ििारलाई
आत्मसात गदैपन्हलोपिक हलमैन्ििोह गरेको न्थएँ। समय पररिेशअिसुारपािीलाई िैज्ञान्िक न्ििारबाि
लेस बिाउिका लान्ग अटतरसङ्घषषमा पन्ि महत्िपर्ूषभन्ूमका रहेको छ ।

साभारः आठ मािष, अङ्क ७, फागिु २०६८
प्रकाशकः न्तन्मला यमी थापा