सन्१९७०स पाखेजि दिल्लीइ ब्वनाच्चनागुइलय्जििं अन न्ह्याम्हेंनेपााःमि ववद्यार्थी नाप
लााःसािं ‘छि िम्ह नेवााः खाः कि िम्ह नेपाली ?’ धिााः िगूिि न्ह्यसाः न्हयनेगुयानााः । बाबुराि
लगायत फुक्िमसनिं थ्व न्हयसाः यात िनोरञ्िि रूपिं ियााः जिताः हे न्हयनी कि ‘िु धयागुनेपाली
कि नेवााः ? िक्व नेवााःत नेपाली िखुला ?’
क्यूइलय्आधार क्षेत्र रोल्पा ध्वपप मग तप्स मगर राष्ट्रिय मुष्ट्क्त मोर्ाा नीस्वनेत शंिा
यानाच्वंगुिे सीया ष्ट्ि अधूर्ाल। िनयुद्ध शुरु िुइधिु ााः माओवादीया मणाः नेतात वर्मा ान पुन
(अनन्हत), सन्हतोर् बुढा मगर लगायालयात मगर राष्ट्रिय मुष्ट्क्त मोर्ाामात आधार क्षेत्र रोल्पाद्
न्हहुगुिनवादी राज्यया रणनैछति साझदे ार दयेिेगुपवर्य व्वायुइिेत प्रर्ण्डयात तसिं धािुल।
राष्ट्रियताया न्हसस्यरालय्थिु थं अछनच्िुि मनोवपृिया आधार पविास पाइगुन्हहापा नांिााःपप
िम्युछनरट नेतातय्प्रशशक्षणयात िायेफइ। सन्१९५० पाखे एमवी शसहं रोल्याया बवाड वनााः
रािनीछति प्रशशक्षण बबयादीगुखाः। बया शलपा मोहन वैद्य (किरण) नं रोल्पा रािनीछति
प्रशशक्षणत बीगुज्या िुल। धन मगाःतय्त िडा नक्सां वगया ा शलधसं ाय्िम्युछनरट शशक्षापाखें
अनुशाशसत यायेगुज्या िुल। ध्वल्याखे इशमत वगीया मुद्दायात समािय दगु ुटक्व मश गं ुज्याया
रामवाण िथं प्रशशक्षक्षत यात। मेखे िाछतयता व राष्ट्रियताया उसपीडनयात वगीय मुद्दा िमिोर
यायेगुपव ािनिारी रणनीछतया रुपय्तायेिल। ौति नं एमबी शसहं या दृष्ट्रटिोण संघीयता व
राष्ट्रियता पवरोधी िू। िनयुद्धया झ्वलय्ताःक्वाः ति यााःगुअनूनय शलपा िि रोल्पाया मगाःत
वगीय उसपीडन नापं थाःगुराष्ट्रियता व िातीय उसपीडनपाखे संवेदनशील िुल ।
मगाःत नेपााःया दिलय्ताःधगं ुिनिाछत पुर्ाः खाः। इशमसं िनयुद्धयाया छनछंतं आपालं योगदान
बबउगुद।ु िनमुष्ट्क्त सेना (पीएलए) या प्यम्ड डपे ुटी िमान्हडरत मध्ये छनम्ह ला मगाः। िम्ह
नन्हदकिशोर पुन पासाङ’, रोल्पाया खाम मगाः (धौंिन्हहय्देव्या उपरारिपछत) व मेम्ह वर्मा ान पुन
‘अनन्हत’, व नं रोल्पायाम्ह हे (आध्यान्हह मन्हत्री)। पीएलएया न्हहय्म्ड िडश िन िमान्हडरत मध्ये
स्वम्ह ता मगाः। िालीबहादरु खाम, सुखबहादरु रोक्िा व रािेश। मगाःत धपर्ा अछत हे बहादरु व
पौराणणि योद्धात खाः। तर इशमत िुिुपपसं थाःगुथाय्बबस्तार यावेत िि क्ष्यला

शोर्ण वात तर गुबले मान्हयता मपवड। आपालं थासय्मग. ाय्यात िबरिस्ती क्वथनु ा बबल।
बाग्लुङ, पवात, म्याग्दी, अघााखााँर्ी व गुल्मीया मगाःतय्त अनया खस शासितपूसं इशमगु ाय्ति
ल्हािे नबबड। अझ िडा छनयम दयेिााः
मगाः ासं भ्यैहााः पपछनगुम्बे ति र्ानाबबल । न्हयाधेिूसां, वैय्माओवादीनाप आवद्ध नेवााःत
वगीय मद्ुदा स्वया राष्ट्रियता व िनिाछतया मुद्दाय्अप्व संवेदनशील व सर्ते िू। इशमसं
िातीयताया शलधसं ाय्नेवााः खलाः नांवा व नेवााः राष्ट्रिय मोर्ाा सन्१९९७० स पािे नीरवनेधिुं ूगु
खाः । उगुइलय्पाटी दनु ेमा गेमेगूिनिाछत पुर् तय्स अज्या तुमोर्ाा नौस्वनेगुबारे बबर्ााः तिं
मयानी। नेवााः खलाः माफात इशमस ीर्ी बबर्ााः दपुर् नेवााःतबूत दथ्ुयािा बिं ााः र्ाःगुआधारयात
तखयााः यात । वास्तवम ्सन्१९९९ सेप्टेम्बर १५ ताररख िुन्हर हे नेपाल ार्ा संघर्ा सशमछत व
नेवााः खलाः िानााः नेवााः समुदायया हिहहत व अधधिाच्या छनछता स्वछनगाः बन्हद’ यााःगुखाः । थ्व
माओवादीया सगठनपाखें यााःगुन्हहापांगुहडताल खाः। पाटी औपर्ाररि रूपं क्षेत्रीय व िातीय मोर्ाा
दयेिेगुछनणया यायेवं नेवााः खलाः’ ंग यानााः सन्२००३स नेवााः राष्ट्रिय मुष्ट्क्त मोर्ाा नीस्वनेगु
ज्या िुल। उिीबात माओवादी पाटीया िगूसंगठनया स्वरूप बबउगुखाः ।
िनयुद्ध शुरु िूगुदछि शलपा सन्१९९७स नेपाल िम्युछनरट पाटी (माओवादी) पाखे राष्ट्रियताया
मुद्दाय्स्वशासनया अधधिार नापं दरुयािााः रािनैछति दस्तावेि पपिायेधुंिूगुखाः । िनयुद्धया
पवशर्े ता धाइगुथिु ी नेपाली समािया पवशशरटताया पहहर्ान यानााः अन िुयाच्वंगुवगीय
उसपीडनशलसे शलि, िाछत, राष्ट्रियता, िातीयता, ाय्व क्षेत्रम ्तिं िुयाच्वंगुअसपीडनया पहहर्ान
यााःगुखाः ।
िनयुद्धया झ्वलय्नेपााःया आपालं ष्ट्िल्लाया भ्रमण यानाच्वंगुइलय्नेवााःतय्संस्िृछत, ाय,
िला, संगीत, वास्तुिला, शहरीिरण, पाििला, छतसा, वसाः उद्योग व्यवसाय व िनिीवनया थीथी
पक्ष गुशल ताःशम धिााः ष्ट्ि वााःर्ायेिााः। यक्व िला, वास्तुिला व साहहसय दगु ुनेवााः राष्ट्रियता
नेपााः देय्या पहहर्ानया पयाायवार्ी खाः । थ्व अिूर्ायेमााःगुखैमखुकि संयुक्त रारि संघय्
नेपााः िगूस्वतन्हत्र देय्या मान्हयता बीिेगुछनछतं नेवााः शलपप – रज्िना शलपपयात नेपााः देय्या
औपर्ाररि शलपपिथा दताा िुयाच्वंगुद।ु नेवााःतय्गुथाःगुहे नगुमााः नेपाल संवत्दुगुगु
बन्हरमासया शलधसं ाव्खाः। ज्यािथं नेवााः समुदाययात पव ािन यानाताःगुबुशल पवस्ततृ व
संस्थागत िूकि उकि िगूपवस्िं रारि दयेिेत हे मााःगुतत्त्वत दध्ुयानाच्वगं ुद।ु
‘छि नेवााः खाः कि नेपाली ?’

न्हहापांगुपरृठपाखें
आधथाि, सामाष्ट्िि, सांस्िृछति वा धाशमिा पक्षया ाला क्वाःबुइत इशमगुथाःगुहे पवस्ततृ गुधथ
(सामुदाछयि संगठन) द।ु सन्१७६९स पथ्ृवीनारायण शाहं स्वछनगाः िब्िा यायेधिुं ााः राज्यं
नेवााःतय्त ापर्ि व सांस्िृछति रुपय्दमन यानाहल । शाह िुिुपपतं नेपााः देय्एिीिरण
यााःगुया श्रेय बबयाताःगुदुतर थ्व थीथी िनिाछत, रारि/िाछतय समुदायया ार्ा, संस्िृछतइ यााःगु
क्रुर दमन व इशमगुसंस्िृछतयात राज्यपाखें बहहरिरण यााःगुमूल्यय्िूगुखाः ।

राष्ट्रियताया मुरा वगीय मुहाना ल्यािन्हयाना वनेय िनयुद्ध मािनं हैदेवन्हयं िनिन। पाटी
राष्ट्रियता व क्षेत्रीय उसपीडन पवरुद्ध संघर्ा मायेत वैधता बीगुशलशे मेमेगुवगीय मुद्दायात
क्राष्ट्न्हतया छनछत साधन िि मलुक्राष्ट्न्हतिारी राज्यया छनछत असयावश्यि वाः धिााः नालािाल।
पाटी क्षेत्रीय व राष्ट्रिय पहहर्ानया शलधीशाय गुगूस्वायत प्रान्हत दयेिेगुव्यायात अनुमोदन वात।
क्षेत्रीय पहहर्ान दगु ुप्रान्हत िथं सुदरू पष्ट्श्र्माञ्वलय्सेती महािाली ब ेरी-िमााली ववेिल। मेगु
नहरणूराष्ट्रिय पहहर्ान हुनुप्रान्हतत- मधेस, थारुवान, मगरात, तनुथार, ताम्साशलङ, नेवााः, किरात व
शलया शलम्बुवान खाः । स्तर व शष्ट्क्तया ल्याखं माओबादीतयण् ुउपष्ट्स्थछतिथं प्रान्हतयात थीथी
र्रणद पव ाष्ट्ित यात। समेकित र्रण, संक्रमणालीन र्रण व प्रर्ार र्रण। नगरात प्रान्हत म्हो
इलय्हे समेकित र्रणय्ध्यन।
राष्ट्रियताया मुद्दा वगीय मुद्दानाप ल्वािज्याना वनेवं िनयुद्ध यािनं हे देयून्हयंिं न्हयनावन ।
पाटी राष्ट्रियता व क्षेत्रीय उसपीडन पवरुद्ध संघर्ा यायेत वैधता बीगुशलसें ममे ेगुवगीय मुद्दायात
क्राष्ट्न्हतया छनछंतं साधन िि मखुक्राष्ट्न्हतिारी राज्यया छनछंतं असयावश्यि खाः धिााः नालािाल।
पाटी क्षेत्रीय व राष्ट्रिय पहहर्ानया शलधसं ाय्गुंगूस्वायि प्रान्हत दयेिेगुज्यायात अनुमोदन यात
। क्षेत्रीय पहहर्ान दगु ुप्रान्हत िथं सुदरू पष्ट्श्र्माञ्र्लय्सेती महािाली व ेरी-िणााली दयेिल।
मेगुन्हहय्गूराष्ट्रिय पहहर्ान दगु ुप्रान्हतत – मधेस, थारुवान, मगरात, तमुवान, ताम्साशलङ, नेवााः,
किरात व शलपा शलम्बवु ान खाः । स्तर व शष्ट्क्तया ल्याखं माओवादीतय्गुउपष्ट्स्थछतिथं प्रान्हतयात
थीथी र्रणय्पव ाष्ट्ित यात । समेकित र्रण, संक्रमणालीन र्रण व प्रर्ार र्रण। मगरात प्रान्हत
म्हो इलय्हे समेकित र्रणय्थ्यन ।
थ्व प्रान्हतं राष्ट्रियता व क्षेत्रीयताया शलधसं ाय्क्वसयलाताःपपतं स्वाशमसवया ावनां अझ अप्व
प्रोससाहहत यात । उकिसनं शमसा, दशलत व मुस्मां समुदाययात पवशर्े हि बबउगुशलं इपपं समावेशी
राज्यया छनछंतं ल्वायेत तिं उससाहहत िुल । िनयुद्धया इलय्िैदय्लानाच्वंपप, ं सहीद िूपप, ं

वेपिा िूपपं (वेपिा यानाछ्वाःपप)ं , घााःपााः िूपपमं ध्ये आपालं आहदवासी, िनिाछत, दशलत व शमसात
खाः । उशमसं न्हहूगुलोिताष्ट्न्हत्रि बा क्राष्ट्न्हतया छनछंतं िि मखुस्वायि राज्यया छनछंतं गुनं ल्वााःगु
खाः ।
मगरात स्वायि क्षेत्र ला समेकित स्वायि क्षेत्र हे िुल, तर नेवााः स्वायि क्षत्रे क्राष्ट्न्हतया शुरुवाती
प्रर्ार र्रणय्िि लानाच्वन। यैदेय्रािधानी िूगुशलं िडा सुरक्षार्क्र, प्रशासछनि तन्हत्र व
अन्हतरााष्ट्रिय शष्ट्क्तया एिाग्रताया दनु े लानाच्वंगुशलं थगु ुक्षेत्रयात ‘White Area’ िथं िायेगुज्या
िुल। अथे िूगुशलं स्वछनगलय्ज्या न्ह्यािेगुतसिं िोणखमपूणा िू। नेवााः िायिा ताात
स्थानीयवासी िसां राज्यं ू

िू। नेवााः िायिा ताात स्थानीयवासी िूसां राज्यं प इशमत क्वातुि हे शमखा तयातल। तर नेवााः
समुदायपाखें िम्युछनरट आन्हदोलनप्रछत क्यंगुन सहानु ूछतं यानााः स्वछनगलय्दयाच्वने फत । ■
ऐछतहाशसि रुपं’ नेवााः समुदायया िगूखण्ड – राज्यय्दथ्ुयााःसां समुदायया ताःधगं ुब्वाः

• संस्थापनया पवपक्षय्दगु ुिुल । िनयुद्धया इलय्ष्ट्िताः बबयाताःगुज्यािथं ष्ट्ि आपााः ई ति
  हे ारतय्लात। तर ष्ट्िताः लुमं ष्ट्िं संखयासमि रुपं पाटी दनु े स्वछनगाः पाखें नेवााः नेता व
  िायिा तााततय्अवस्था गुशल द, ुगुशलयात ज्वना यिं ल, गुशलशसत वेपिा यात, गुशल सहीद िुल,
  गुशल सुम्ि च्वन धिााः न्हयनेगुयानाच्वना । िेन्हरीय िशमटीइ शुरु शुरुइ स्वछनगलं छनम्ह हे िि
  नेवााःत दगु ुखाः । िम्ह ष्ट्ि, याँपाखें अले मेम्ह खवप ष्ट्िल्लापाखें रपवन्हर श्रेरठ । पुलांगुसिापाखें
  स्वछनगाः दनु े न्हयाम्ह स्थानीय नेवााःत सहीद अले णझछंनम्हेशसत बेपिा यायेधिुं ूगुखाँशलपां ष्ट्िं
  शसल।
  पवरयय्शहरी पवरोहया छनछंतं स्वछनगाः रणनीछति रुपं महसवपूणा िूगुखयाँ ्ष्ट्ि सर्ते िुया।
  इछतहासया िगूपवन्हदइु याँिम्युछनरट आन्हदोलनया िग िूगुशलं नं ष्ट्ि ष्ट्िज्ञासुिुया। नेपााःया
  िम्युछनरट पाटीया संस्थापि महासधर्व पुरपलाल श्रेरठ, वय्िाः नं िम्ह नेवााः । उशल िि मखु
  ल्यं दपुपं प्यम्ह संस्थापि नं नेवााः न समुदाययापपं हे खाः । नेवााः समुदाययात िूगुदमन सीिे त
  नं थ्व पवर्य सम्बोधन यायेमाल । अले ष्ट्िं बाबुराम ट्टराईयात ‘िनयुद्ध र नेवााः िाछतिो
  मुद्दािो प्रश्न’ च्वयेत प्रोससाहहत याना। ष्ट्िं उगुच्वसुयात नेवााः ासं अनुवाद यानााः । व च्वसु
  ‘सन्हध्या टाइम्स’ नांया नेपाल ार्ाया ष्ट्न्हहपछतइ सन्१९९७या फेब्रुअरीइ पपहां वाःगुखाः। च्वसु
  पपहांवाःगुउगुअिं यक्व हे र्लु धााःगुष्ट्िं न्हयनेखन ।

ष्ट्ि नेवााः राष्ट्रियताप्रछत ावुि िूगुया िगूिारण ष्ट्िशम अबुधमरा सन यशम ं ष्ट्िशमत ष्ट्िपपं
धर्धधिाःबलष्ट्ग्नसें झीगु ाय, ्िातीयता व धमया ्िूगुदमनया बारे सर्ते याना तयादीगुशल खाः ।
राष्ट्रिय दमनप्रछत वय्िाःया संवेदनशीलता वय्िलं च्वयादीगुसफुछतइ बांलाि खनेदु। धर्िधर
‘हृदय’ ष्ट्िशम ििा, ष्ट्िशम बााःया कििा, िम्ह नेवााः साहहष्ट्सयि व्यष्ट्क्तसव नापनापं नेपाल ार्ा
आन्हदोलनया िम्ह योद्धा अले नेपाल ार्ाया अधधिारया छनछंतं सनािूम्ह िम्ह व्यष्ट्क्तसव खाः ।
तर ष्ट्िशम अनुयात अप्वाः यानााः िम्ह पवरोही (राणा पवरोधी) या रुपय्म्हसीिेगुयााः । शलपा
वनााः वय्िाःया म्हशसिा िम्ह रािनेताया ल्याखं नं िुल । िबिी ष्ट्िशम ििायात िम्ह
नेपाल ार्ा आन्हदोलनया नेतािथं िायेगुयााः । राणा पवरोधी आन्हदोलनय्संलग्न िूगुशलं ष्ट्िशम
बायात ताःक्वाः झ्यालखानाय्िुनेगुनापं वय्िाःया सम्पपि तिं िफत यायेगुज्या िुल ।
नेपाल ार्ाय्धर्नाखाँच्वाःगुिारणं क्यनााः ष्ट्िशम ििायात न्हयायाँति झ्यालखानाय्तल ।
िाय्धााःसा राणातय्सं नेवााः ासं साहहसय च्वयेगुज्यायात प्रछतबन्हध तयाताःगुखाः ।
फुक्ि धइथें ष्ट्िशम ततािेहेंपपछनगुनां’ नेवााः व साँय् ासं खाः – छतशमला, न्हहुिेशो ा, धर्ररिशो ा,
ियो, अले ष्ट्िगुनां हहशसला। छतशमला व हहशसला धााःगुनां ष्ट्िशम बााः नं सन्१९३०स च्वयाताःगु
महािाब्य ‘साँदेय्या शलसाः’ पाखें ियाताःगुखाः ।
उगुसफू आाः नेपाली, धर्छनयााँव िैट अग्रं ेिी ासं नं ाय्हहलााः पपहां वयेधिुं ूगुिैि द।ु
छतब्बतया ल्हासां शलहां झायेधिुं ााः वये राणातय्गुनिरबन्हदय्लानाच्वंगुइलय्वय्िलं थगु ुसफू
च्वयादीगुखाः । मर्ाबलय्ष्ट्िं ष्ट्िशम ततापपतं नेवााः ि साहहष्ट्सयि धंधेबल्लााः िासा व
सांस्िृछति ज्याझ्वलय्ब्वछत िााःगुखं । थपुपं फुक्िं ि प्र ाव नापं ष्ट्िशमगुिात ‘यशम’ ताःगुशलं
ष्ट्िशमत िेवल नेवााः ाय्िि मखुयैदेय्या खाः धाइगुअपनसवबोध यािल । नेवााः ासं ‘यें’
धइगुयें देय्खाःसा ‘शम’ धइगुवाशसन्हदा खाः । मैं देय्या वाशसन्हदायात ‘यशम’ धाइ। ष्ट्िशम बााः नं
थाःगुनीन्हयागूसफुछतइ तलु ाधरया थासय्’यशम’ िि धिााः थाःगुिात छ्यलाहदल । पेशा झी
व्यापारी समुदाययापपं खाः । तुलाधरया शाष्ट्ब्दि अथा तुला ज्वनीपपं खाः । ष्ट्िपपं नेवााः
समुदायदनु ेया बौद्ध िुलय्लााःपपं खाः । मर्ाबलष्ट्ग्नसें ष्ट्िपपं नेपाली व संस्िृत ाय्व हहन्हदू
धमा लादे यााःगुबारे सर्ेत िू। स्िुलय्माध्यशमि तह पास यायेत थ्व छनगू ाय्या छनछंतं िैय्
हे ट्युशन तयेमाल ।
ष्ट्िं अप्वाः थें ष्ट्िशम अबुपाखें पहाडी ब्रम्हुतय्त र्डयन्हत्रिारी, र्तुर व हेरफेर याइपपं अले राज्य
व्यवस्थाय्एिाधधिार आन्हदोलनय्िुयाच्वंपपं आपालं छनरास िूगुष्ट्िं वााःर्ााः। धकुिं यानााः ष्ट्िशम
अबुया नेवााः आन्हदोलनय्दगु ुप्रछतरठाय्ति बामलााःगुदाग लात। अथे िुयााः बााः नं नेवााःत

घइपपं रािनीछतइ वनेत तसिं संिुधर्त बबर्ााः दपुपं धिााः नं धायेगुयााः। नेवााः आन्हदोलनय्अछत
हे सकक्रय िुयाच्वंम्ह धर्िधर ‘हृदय’ रािनीछति नेतातय्सं नेवााः पहहर्ानया छन ंछत ं गाक्ि मल्वााः
धिााः द्वपं बबयादीगुनं ष्ट्िं न्हयना। झीगुमां ाय्नेवााः ाय्यात स्िुलय्अछनवाया मयासे ष्ट्न्हहष्ट्न्हहं
छ्यले म्वााःगुप्रार्ीन ाय्संस्िृत ब्वंिीगुशलं झी सिशसयां नुगाः स्यााः। सन्१९९०सय
आन्हदोलनया इवलय्हहन्हदूखस आया ाय्लम ्लादेवा तुपवरुद्ध सांिेछति रूपं संस्िृतया सफूत
च्यािा गुष्ट्ि सुम। उगुआन्हदोलन िगू ाय, ्िगूधम, ा िगूयसाः, िगूसंस्िृछत िथयं ा रारि
धायेगुपवर्ााः व अभ्यासया स्त पवरोधय्नं खत ।
सन्१९७०स पािे ष्ट्ि हदल्लीइ ःाः। व्यनाच्िनागुइलयूष्ट्िं अन न्हयाम्ह नेपा. शम बले पवद्याथी
नाप लााःसां छि िम्ह नेवााः खाः मत कि िम्ह नेपाली ?’ धिााः िगूिि न्ह्यसाः न्हयनेगुयानााः ।
बाबुराम लगायत फुक्िशसनं न थ्व न्ह्यसाःयात मनोरञ्िि रूपं ियााः ष्ट्िताः बााः हे न्हयनी कि िु
धयागुनेपाली कि नेवााः ? दक्व नेवााःत नेपाली मखलु ा ?’ ष्ट्िं धायें पवर्ााः यायेगुिी नेपाली व
नेवााः िुइगुधाइगुिगूहे मख।ु ष्ट्िताः खस ्नेपाली ासं खैल्हाये थािु। आाः ति नं ष्ट्िगुखम ्
नेपाली ाय्उशल बांलााः मिूछन। ाय्यागुखयै ात ियााः पाटी दनु े ष्ट्िगुल्वापुनं िूगुद।ु ष्ट्िं खस ्
नेपाली ाय्ल्हायेबलय्उगु ाय्ल्हाइपपं पासापपसं ष्ट्िगुव्यािरणीय उच्र्ारणयात ियााः हहबाय्
र्बाय्याइगु। थाःगुमां ाय्या पलेसा मेगु ासं रािनीछत यायेत गुशल थािु धिााः उशमत थइुिेत
ष्ट्िं नं इशमत नेवााः ाय्मखसु ा अग्रं ेिी ासं िूसां बांलाि न्हववायेत हाथ्या बीगु।
शममा मस्तय्त स्िुल हे छ्वयेगुयानामत गु। तर ष्ट्िशम मामं ष्ट्िशमत न्हयाबले न आखाः ब्वनेगु
छनछत ह.पााः पवयाच्वन । मांया धापूिथं मामं ष्ट्िशमत बीफुगुदिशसवे बांला गुछतसा धइगुहे
शशक्षा खाः। गुगुकि गबले हे तनी मख, ुसुनां खयु ा िे फइमंखु, अले स्वनी नं मख।ु वय्िलं थम्हें
आख व्यने मखगं ुशल थ. गुिीवनम ्दुख सीमा गुखैिनादी। मामं थाः न्हहय्म्हं मस्तय्सं हे
बांलााःगुशशक्षा िाये खनीगुसुछनष्ट्श्र्त यानाहदल। उशल िि मखुष्ट्िशम अबुला थाःधथछतपपता थाः
मस्तय्सं थीथी िातिाछत, िनिाछत, वगा, धमया ापपशालसे इहहपा यािेगुधिााः फुइ नं क्यनीगु
यानाहदल। बय ि या इच्िा िणूिथं पूनं वन।
मर्ावलय्ष्ट्ि िम्ह नेवााः िि मख बौद्धमागी नं िूगुनातां संवेदनशील िुया। देय्या धमा हहन्हदू
अले थ्व धमा माने याइपपं व नेवााः समुदायया ताःधगं ुिातिथं ियाताःपपं स्यस्याः, राि ण्डारी व
िोशी पवद्याथीतय्गुपवरोध ष्ट्िं थाः न्हहय्दै छनसें कफदैदबुलय्छनसें यानााः। तुलाधर, शाक्य, स्थापपत
लगायत समुदाय बौद्धमागी िुलयापप खाः अले उपप साधारणतया रक्षासमि । झीगुिुलया
पवद्याथीतय्पाखें बौद्ध धमया ा रक्षा यायेगुखयं ्ष्ट्िं न्ह्याबलें साः तयेगुयानााः। ष्ट्िशम बााः नं

बुद्ध धमा सम्बन्हधी आपालं सफूत च्वयाताःगुदुधयागुखं ष्ट्िं शलपा शसल। तर वय्िलं धमा गवलें
झीताः लादेयानामदी। ष्ट्ि लुमं, मर्ाबलय्ष्ट्िशम थाःधथछतपपशसं द्याःयात ध्यबा िााःगुखनााः ष्ट्िं नं
ध्यवा िायेसयनागुइलय्ष्ट्िशम अबुिायेिे मबबउ । वय्िलं तिा तयादी िी द्याःयात िााःगु
ध्यबा मााःपपतं लाइमखुहैं।
ष्ट्िशम मांअवुपपसं ं ष्ट्िशमत हूं हे धमा वा अवैज्ञाछनि धाशमिा परम्परा छ्यले मपवउ। दसुया छनछंतं
ष्ट्िशमत ‘बााःहााः तयेगुज्या मयााः। गुगुकि थौति नं नेवााः समुदायय्शमसा मस्तय्त न्हहापांखसु ी
थी मष्ट्िउ िुइ न्हयाः हे णझछनन्हहुति णखउाँसे च्वंगुक्वधाय्तयातयेगुर्लन दु। छन ााः व शमिंत
सुं न अन क्वथाय्वने मष्ट्िउ। अधे हे ष्ट्िशमत इहह नं मयााः । नेवााः संस्िृछतिथं शमसा मस्तय्त
प्रछतिासमि रुपं बशल (बेल) नाप इहहपा यानााः बीगुखाः। ष्ट्िशमसा मर्ायेि हे मांअबुष्ट्िशमगु
न्ह्यपुइ धमा छनरपेक्षताया शसद्धान्हत िायेिाबबल।
उगुइलय्शमसा मस्त पयून वनी अले
िैिाः व समािया बेइज्ित िुइ धिााः
ष्ट्िशम दिलय्ताःधधिाःम्ह तता डा. धमदेवी ा , िम्ह क्यान्हसर रोग पवशर्े ज्ञया नेवााः समुदाय दनु ेव
हहन्हदूधमा माने याइम्ह उच्र् िातया राि ण्डारीनाप प्रेमपववाह िुल। ष्ट्िशम दािुपवधानरसन
शसश ल इष्ट्न्हिछनयरं थाःगुहे िातया शमसानाप ब्याहा यात। ष्ट्िशम छनम्हम्ह ताः धधम्ह तता
छतशमला यशम इलेष्ट्क्ििल इष्ट्न्हिछनयर शलसें सहायि प्राध्यापि व इष्ट्न्हिछनयररङ संस्थानया िडन।
वय्िलं बबस्िं िनिाछतया पुर्ाःया थापामगरशलसे प्रेमपववाह यात। स्वम्हम्ह तता न्हहुिेशो ा
गणणतया साहि प्राध्यापि नापं आईओई थापाथशलया क्याम्पसया प्रमुख नं-िुयाहदल । प्यम्हम्ह
तता रसायन पवर्यया प्राध्यापि िुयााः बत्र ुवन पवश्वपवद्यालयया पवज्ञान संिायया िडन
िुयाहदल। उपपं छनम्हेशसन थाःगुहे िातय्इहहपा यानाहदल। ष्ट्िशम न्हयाम्हम्ह तता डा. ियोदेवी
सूक्ष्म िीववैज्ञानी। वय्िाः छनिामछत सेवा आयोगया नं अध्यक्ष िुयाहदल। वय्िाः या िम्ह पहाडी
खस आया ब्रम्हुनाप ब्याहा िुल। ष्ट्ि आकिाटेक्ट िुयााः खस ्आया ब्रम्हुनाप हे ब्याहा याना। ष्ट्िपपं
बूगुई सामन्हती पररवेश िूसां नं उदार मन दपुपं मांअबुगुम्हेशसन ष्ट्िशमत धशुल बांलाि ब्वंिााः
सक्षम यानाबबल, उकिया छनछत ष्ट्िपपं खम्ुह
ततािेहेंपपं तसिं हे ाग्यमानी तायेिा। थज्यााःगुपरृठ ूशम ज्वनााः ष्ट्ि माओवादीया िनयुद्धय्
ब्वछत ियााः । ारतया उिर-पूवी राज्यया ारतीय पवद्याथीत नापया अन्र्तकक्रयां उसपीिडत
िनिाछततय्बारे ष्ट्िगुज्ञान तब्यााः यावेत ग्वहाशल यात। नापं ारतया उिर पूवी प्रान्हतया
राष्ट्रिय आन्हदोलनप्रछत सहानु ूछत व समथना दपुपं हदल्ली पवश्वपवद्यालय व ज्वहारलाल नेहरू

पवश्वपवद्यालयया प्राध्यापित व पवद्वानतय्नं धिु ी योगदान द।ु सन्१९९६स अणखल ारतीय
िनता प्रछतरोध मञ्वया अन्हतरााष्ट्रिय सेशमनारय ब्वछत िायेधिुं ााः ध्व मुद्दाय ष्ट्िगुदृष्ट्रटिोण
अझ धधशसलात।
(व्वशमया निछतछन पपहां वाःगुसफू ‘हहशसला: फ्रम रर ोल्युशनरी दुफस्टा लेडी’ पाखें ार्
हहलादीम्ह: छनणखला तुलाधर )